ÑÓËÕÀÐÍÀÉÍ ÒÓÓÆ

Ýíý çîõèîë íü  “ Ò 1 Ä 155”  ãýñýí òýìäýãòýé áè÷ìýë äýâòýðò áàéãàà. Óã áè÷ìýë äýâòðèéí òóõàé Ö.Ä “Àðä÷èëñàí Ãåðìàí óëñûí ØÓÀ-èàð îðñîí òóõàé òýìäýãëýë” ãýäý㠺㿿ëýëäýý àíõ ìýäýýëñýí. Ýíý áè÷ãèéã çîõèîã÷ ÿìàð íîìûí òàñàðõàé áîëîõûã îëîîã¿é áîëîâ÷ óòãà ñàíààã íü çºâ òîäîðõîéëæýý. Ö.Ä. “Ýíý íîìûí íèéò óòãà íü, íýã õ¿í ìºíõèéí óñûã óóæ ¿¿ðä ìºíõ àìüä áàéõûã õ¿ññýíä íºãºº õ¿í õîðüæ, ÷èíèé òàíèë íºõºä, óðàã ñàäàí ÷èíü ¿õýæ äóóñâàë ÷è ãàíöààðàà àìüä áàéñíû õýðýã áàéõ âý? ãýæ ñóðãàõ þì . Èéì íýã áÿöõàí çîõèîë áàéâ. Ýíý çîõèîë áóñàä õýëíýýñ îð÷óóëàãäñàí þì óó, ìîíãîë õýë äýýð çîõèîãäñîí àëèí áîëîõûã îëæ ÷àäñàíã¿é. Îëîõûã îðîëäîõ çàâ ÷ áàéñàíã¿é” ãýæýý. ¯¿íýýñ õýäýí æèëèéí äàðàà óã çîõèîëûã Í.Ïîïïå ñóäàëæ, “Àëåêñàíäðûí çîõèîëûí íýãýí ìîíãîë íàéðóóëàë” ãýñýí ºã¿¿ëýë áè÷èæ, ñýðãýýí óíøñàí ãàëèã, ãåðìàí îð÷óóëãàòàé õýâë¿¿ëýâ. ¯¿íýýñ õîéø ýíý áÿöõàí òóóæèéã Ìݪ 356-323  õ¿ðòýë áàéñàí Ìàêåäîíû Àëåêñàíäðûí òóõàé çîõèîë ãýæ ìýäýõ áîëñîí þì.

  Ýðäýìòýí Ö.Ä.Êëèâåç íàð Ìàêåäîíû Àëåêñàíäðûí òóõàé ìîíãîë çîõèîëûí ýë õóâèëáàðûã ¿ðãýëæë¿¿ëæ ñóäàëñààð èðñýí. Ö.Ä.Í.Ïîïïåãèéí ãàëèãëàñàí ýõýýñ õóó÷èí ìîíãîë ¿ñýãò ñèéð¿¿ëýí áóóëãàæ, äýëãýðýíã¿é òàéëáàð ºã¿¿ëýëòýé “ÌÓÇ-ûí äýýæ áè÷èã çóóí áèëýã” -ò õýâë¿¿ëæýý. Çîõèîã÷ òàéëáàð ºã¿¿ëýëäýý Ñóëõàðíàéí òóóæèéí ¿éë ÿâäëûã :    1.Ñ¿ìáýð óóëàíä ãàðñàí íü

2.Äàëàéä àÿëñàí íü

3.Ãàçàð äîîðõ õàðàíõóéä î÷ñîí íü

4.Ìèñèð áàëãàñàíä ýðãýæ èðñýí òóõàé 4 ¿íäñýí õýñýãò õóâààæ ¿çæýý. Ïðîôåññîð Ô.Êëèâåçèéí ýë ºã¿¿ëýëä ìîíãîë ýõ áè÷ãèéí ¿éë ÿâäëûã Àðàá,Ãðåê,Ñèðè,ÿðæ çýðýã áè÷èã çîõèîëûí îëîí ýõòýé õàðüöóóëàí ñóäàëæ, ÝØ-íèé íàðèéí òàéëáàð õèéæ, ìîíãîë ýõèéã øèíý÷ëýí ãàëèãëàæ, àíãëè õýëýýð îð÷óóëæ, õàâñàðãàñàí íü óã çîõèîëûí ýõèéã çºâººð ñýðãýýí óíøèæ, öààøèä ã¿íçãèéð¿¿ëýí ñóäëàõàä ¿íý öýíòýé ÷óõàë àæèë áîëñîí þì. Ô.Êëèâåç ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíäàà ýðòíèé ãðåêèéí äîìîã ¿ëãýðò ãàðäàã ôîéíèê áóþó ôåíèêñ ãýäýã øóâóóíû îðîíä ìîíãîë õóâèëáàðò äîðíî äàõèíû äîìîã  ¿ëãýðèéí Õàíãàðüä

Ñîëèãäñîí øèã “ Ñ¿ìáýð óóë” , “Òàñìàí “ çýðýã ºâºðìºö ¿éë ÿâäëóóäààð äýýð ºã¿¿ëñýí  àðàá, ãðåê , ñèðè , ã¿ðæ , óçáåê çýðýã ¿íäýñòíèé õóâèëáàðóóäààñ ÿëãààòàé áîëîõûã îíöëîí ºã¿¿ëæýý.

     Ìîíãîë÷óóä Àëåêñàíäðûí íýðèéã  Àðàá÷óóäûí “ Ä¿ëõàðíàéí “ áóþó “ Öóë õàðíàéí “  | 2 ýâýðò ãýñýí óòãàòàé àæýý. | ãýæ  íýðëýäýãòýé òºñòýé. “ Ñóëõàðíàé “ ãýæ  íýðëýäýã áàéñàí  íü Òóðôàíû áè÷ìýë ýõýýñ ìýäýãäýæ áàéíà.

     12-ð çóóíû ¿åèéí Àçåðáàéæàíû  èõ ÿðóó íàéðàã÷  Íèçàìè “Èñêàíäåð íàìà “ ãýäýã çîõèîëäîî  Àðàá÷óóä Àëåêñàíäðûã  íàñ áàðñíû äàðàà  ò¿¿íèé õºðãèéã á¿òýýõäýý  õàæóó òàëä íü  2 ñàõèóñûã  ýâýðòýé  çóðñàí ãýíý.  Àðàá÷óóä  òýð ñàõèóñíû  õºðãèéã  Àëåêñàíäð ãýæ áîäîîä  “ Õî¸ð ýâýðò “ ãýæ íýðëýõ áîëñîí ãýæýý.

      Ìîíãîë÷óóä Àëåêñàíäðûã Ñóëõàðíàé áóþó  õî¸ð ýâýðò ãýæ Àðàá÷óóäòàé îéðîëöîî íýðëýæ èðñýí íü ñîíèí þì. “ Ýâýðòýí “ ãýäýã àëáàí òóøààë ìîíãîë óãñààíû  ýðòíèé àéìãèéí íýã áîëîõ Õ¿íí¿ íàðûí  ýðõòýí äàðõòàí õ¿ì¿¿ñò áàéæýý. Òóõàéëáàë , õ¿íí¿ä  4 ýâýðòýé âàí , àðâàí ýâýðòýé âàí —, ãýõ ìýò õýðãýìýýðýý ýâðèéí òîî ÿëãààòàé áàéâ. Ýíý ìýò áàðèìòààñ ¿çâýë Àðàá ¿ãíýýñ  óëàìæëàëòàé ìîíãîë÷óóäûí  “ Ñóëõàðíàé “ áóþó  “ Õî¸ð ýâýðò “ ãýñýí ¿ã íü  Ìàêåäîíû Àëåêñàíäðûí çýðýã õýðãýìýýð íü íýðëýñýí áàéæ ÷ áîëîõ òàëòàé.

     Ò¿ðýã õýëòíèé ýíý Èñêàíäåð õààíû òóõàé  çàðèì äîìîã íü ìîíãîëûí  Èëæãýí ÷èõò õààíû  ¿ëãýðòýé ìàø îéðîëöîî áàéãàà íü ìàø èõ ñîíèðõîëòîé.

Ñóëõàðíàéí òóóæèéí òîâ÷ àãóóëãà

Áàëàð ýðò Ìèñèð íýðò áàëãàñàíä Ñóëõàðíàé ãýã÷ õ¿í  ìÿíãà íàñëàí ñóóæ áàéæýý.Òýð õ¿í óëìààð òýíãýðò ñî¸ðõîãäîæ, 2000 , 3000 íàñëàí  æàðãàëòàé ñàéõàí àìüäàð÷ áàéâ. Èíãýýä 50 ñàéí íºõäèéí õàìò ãîë ìºðºí ãàòëàí ÿâæ, òýíãýðèéí çàðëèãààð ãàíö Ñóëõàðíàé  Ñ¿ìáýð óóëàí äýýð ãàðâàë 4 ç¿ã 8 çîâõèñ õàðâààñ ãàçàð äýëõèé äàëàé òýíãýñ óóë òàë ¿çýãäýâ.

Ñóëõàðíàé  Ñ¿ìáýð óóëûí îðîéä ãàð÷ òýð äýýð íýã òàñìàí  | äýýñ | áàéõûã õàðæ èýðë¿¿ áóóõûã çàâäòàë ãàðüä  øóâóó ò¿¿íèéã ¿çýýä èõýä ñàéøààæ áàéãàà áîëîëòîé áàéâ. Ñóëõàðíàé äàðàà íü 5000 ìîä ãàçàð õ¿ðýõ òîî òîìøã¿é óðò äýýñ òîìóóëæ,äàëàé äîîðõ åðòºíöºä çîð÷èõîîð àâäàð ñàâ áýëòãýæ áàéíà. Òýð áýëòãýñýí òîðîí á¿ðõ¿¿ëòýé àâäàð äîòðîî èäýý õ¿íñ òýýæ îðîâ. Íýã ñàð äàëàé äîð ÿâæ äýýø ãàð÷ èðæ ¿çñýí õàðñàí á¿õíýý ÿðüæýý.

     Õ¿ì¿¿ñ èõýä ãàéõàæ áàéâ. Ñóëõàðíàé äàõèí äàëàéí ¸ðîîë äîîð õàðàíõóé õîíãèëîîð ÿâæ áàéòàë íýã õ¿í áèåý ¿ç¿¿ëæ öºãö ä¿¿ðýí óñ ºãºâ. Ñóëõàðíàé ÷àìàéã òýíãýð ñî¸ðõîæ 3000 íàñëàâ.×è îäîî ýíý óñíààñ óóâàë òýíãýð ãàçàð õóâèëòàë ìºíõ íàñàëíà ãýâ. Ãàäàà ãàð÷ îëîí íºõäèéíõºº õàìò çºâëºí óóâààñ þó àëçàõ âý? ãýýä ãàäàãø ãàðàâ. Èíãýýä ñàéí íºõäºäºº óðò íàñëóóëàõ óñ ºãºâ. Òýãòýë çàðèì íü òýíãýð ñî¸ðõîæ ºãñºí òóë óóâàë èõ ñàéí, çàðèì íü óóâàë åð ÿìàð áîë ãýæ ýðãýëçýæ áàéâ. Òýãòýë íýã ñýöýí õ¿í  èíãýæ õýëýâ. Ýíý óñûã óóãààä òýíãýð ãàçàð õóâèëòàë ¿ë ¿õýí ìàø óäààí íàñëàõàä ÷èíèé ñàäàí òºðºë ÷èíü öºì ¿õýæ ä¿¿ðýõýä ÷è ãàíöààð àìüä ÿâàõ ÿìàð òóñ áàéõ âý? Ýíý óñûã  áè þó ãýæ  óóâ äàà ãýæ ººðºº ãýìøèæ çîâîõ öàã èðíý ãýíý.

Ñóëõàðíàé ýíý ¿ãèéã ñîíñîîä  ãàðòàà áàðüñàí öºãöòýé óñûã  ñàöàæ îðõèâîë  òýð íü àðö ìîäíû íàâ÷èí äýýð òóñ÷ ¿¿íýýñ õîéø àðö ìîä ºâºë çóí ¿ë õóâèðàõ ìºíõ íîãîîí ºíãºòýé áîëñîí ãýíý.

     Ñóëõàðíàé Ìèñèð áàëãàñàíäàà ýðãýæ  èðýýä  ººðèéí óðüä õîæèä  ÿâñàí ÿâäëàà äóðñàí ñàíàæ äýýð òýíãýðýýñ  ýò¿ãý | ãàçàð | ýõ çîõèîñíîîñ íààø óðüä ºäèé òºäèé õààí òºðñºí. Õîéøèä ÷ ºäèé òºäèé õààä òºðíº. Õàðèí ìèíèé ìýòèéí æàðãàëòàé õààí ¿ã¿é ãýýä áè Ñ¿ìáýð óóëûí  îðîé äýýð ãàðàâ. Íàðàí øèíãýõ ç¿ã õàðàíõóéã äàãàæ 2 æèë ÿâæ ãóðâàí æèëäýý ìºíõèéí óñ îëîâ ãýýä íàìàéã ¿õâýýñ  õàìãèéí óðä 1000 ãîîëèã îõèä, õºâã¿¿ä àëòàí íàòàð | ÷èã ñàâ |  ä¿¿ðýí òàíà,ñóâä,àëò õèéæ ºðãºæ ÿâ. Ò¿¿íèé õîéíî 1000 çàëóóñ áàðèëäàã÷ áºõ÷¿¿ä äàãóóëæ õóóð÷èä  ÿðóó àÿëãóó õóóðäàæ, ò¿¿íèé õîéíî 1000 öàãààí  òýðã¿¿ò | òîëãîéò | ºâãºäèéã ÿâóóëàãò¿í ãýõ ìýòýýð ãýðýýñýëæ, áàéãààãààð çîõèîëûí ¿éë ÿâäàë òºãñ÷ áàéíà.

      Ä¿ãíýæ õýëáýë : Òóðôàíûí öóãëóóëãûí äîòîðõ ìîíãîë áè÷ãèéí äóðñãàëóóäààñ ¿çýõýä 14-ð çóóíû ýõýí ¿åèéí ìîíãîëûí óðàí çîõèîëä áóääûí øàøíû íºëºº á¿õ¿é  ìàãòààë ñóðãààëûí ø¿ëãýýñ ãàäíà èðãýíèé øèíæ ÷àíàðòàé çîõèîë ìýð ñýð õºãæèæ áàéæýý.